Rozwój narzędzi komunikacji i ich wpływ na strukturę społeczną

Rozwój narzędzi komunikacji

Przez kilka tysiącleci W dziejach ludzkości podstawowym środkiem porozumiewania się ludzi była mowa. Jest to naturalny, opierający się na biologicznym wyposażeniu człowieka środek komunikowania, wymagający bliskości fizycznej świadomych siebie osób. Mowa jest jednak nietrwałym środkiem, wymaga jednoczesnego mówienia i słuchania, nie pozwala na utrwalanie wiadomości w czasie, ani na rozprzestrzenianie się w szerokich kręgach. Przechowywaniu istotnych informacji w społecznościach pierwotnych służyła pamięć nie tylko indywidualna, ale i zbiorowa. Najstarsi członkowie zbiorowości przechowywali i przekazywali następnym pokoleniom mity, legendy istotne dla społeczności. Pierwszym przełomem w dziedzinie komunikowania się ludzi był wynalazek pisma, pozwolił na oderwanie się informacji od człowieka, utrwalenie jej na nośnikach trwalszych niż najdłużej istniejące społeczności. Pismo umożliwiło przekazywanie informacji w niezmienionej postaci zarówno w czasie jaki w przestrzeni.

Ta rewolucyjna zmiana, tak jak i wszystkie następne przemiany w dziedzinie komunikowania, spotkała się z obawami a nawet oporem. Platon surowo krytykował sztukę pisania, twierdząc, iż utrudnia wewnętrzny rozwój jednostki i przyczynia się do ,,zapominalstwa". Źródło tej krytyki tkwiło W przeświadczeniu, że tylko żywy i bezpośredni kontakt między ludźmi może służyć przekazaniu prawdziwej wiedzy.

Krytyka Platona to wyraz niepokoju wobec zuniformizowanych i zdepersonalizowanych form rozpowszechniania treści wymykających się spod kontroli twórców. Wynalazek pisma był istotnym czynnikiem straty?kacji społecznej, umiejętność pisania i czytania była bardzo długo zarezerwowana dla nielicznych, mających udział w kulturalnym dorobku ludzkości. Pismo przyczyniało się do rozszerzania władzy, zmieniło plemienną hierarchię społeczną, opartą na słowie mówionym i osobistym autorytecie13 .

Następną istotną zmianę w systemie komunikowania przyniósł w XV wieku wynalazek techniki druku. Możliwe stało się jednoczesne zapoznawanie się dużej liczby rozproszonych przestrzennie osób z tym samym dziełem. Druk odegrał znaczącą rolę w procesie kształtowania się nowożytnej nauki i kapitalistycznego społeczeństwa, choć mimo technicznych możliwości nie od razu przyczynił się do masowego odbioru treści przekazywanych za jego pomocą. Do okresu rewolucji przemysłowej europejskie społeczeństwa tkwiły w ramach swoich lokalnych społeczności, wyznaczających granice ich uczestnictwa w kulturze.

Nowe możliwości społeczne w wykorzystywaniu wydawnictw drukowanych przyniosła prasa. Różnorodność oferowanych przez nią treści zapewniała szeroki zakres potencjalnego wpływu, regularność wydawania pozwalała na wykształcenie się nawyku korzystania, sprzyjała trwałości i intensywności kontaktu z czytelnikiem.

Wydawnictwa drukowane a zwłaszcza prasa przyczyniły się do powstania zbiorowości nowego typu - publiczności. Stały się nośnikiem umożliwiającym istnienie pewnych postaw, wartości, opinii w zbiorowości, prowadząc do powstania nowego zjawiska - opinii publicznej, oddziaływującej na zachowania ludzi w skali masowej, wpływającej również na działanie instytucji.

Książkę i prasę uznaje się za nowy typ środków komunikowania - media komunikowania masowego, do których w wieku XX dołączy film, radio i telewizja. Film i telewizja przenoszą ludzi na ekran w kinie albo sprowadzają ich do naszych domów - jest to jednak komunikacja jednostronna. Nie możemy wejść w ich życie. Nasze doświadczenie związane z tymi środkami przekazu ma' charakter biernej konsumpcji. Przecież film oglądamy zgodnie z planem projekcji albo programem. Multimedia interaktywne podnoszą poziom wyboru. Nawet taśmy video dają nowe możliwości: można je puszczać w czasie odpoczynku, oglądać wybrane fragmenty powtórnie albo przewijać nudniejsze sceny14 .

Wiek XX charakteryzuje się olbrzymim postępem w dziedzinie technologii komunikowania - środków przechowywania, utrwalania, przesyłania i przetwarzania informacji. Rewolucję w dziedzinie komunikowania zapoczątkowało upowszechnienie się magnetofonów, magnetowidów, przekazu satelitarnego i wykorzystaniem go W telewizji, radiu i telekomunikacji, a następnie szerokim zastosowaniem komputerów osobistych i rozpowszechnieniem się sieci komputerowych.

Ciągłe udoskonalenia i wynalazki w dziedzinie środków komunikowania przyczyniły się do wprowadzenia istotnych przekształceń społecznych wzorów korzystania z mediów masowych.

Rozwój mediów w erze nowych technologii to większa i bardziej zróżnicowana oferta, stopniowa dominacja techniki cyfrowej i integralność urządzeń technicznych. Rozwój ten wiąże się także z komercjalizacją sektora mediów, instrumentalizacją przekazów i firm je produkujących, a co za tym idzie koncentracja przedsiębiorstw oraz globalizacja. Nowe media niosą ze sobą większy potencjał interaktywności, przez co zmuszają odbiorcę do większej aktywności. Publiczność z biernej masy, audytorium heterogenicznego pod względem składu, ale homogenicznego w gustach, staje się bardziej wyspecjalizowana, zmuszona do większej aktywności.






13 M. Hetmański, Internet jako środek tworzenia i komunikowania wiedzy W Internet fenomen społeczeństwa informacyjnego, red. T. Zasępa, Edycja Św. Pawła 2001, s. 72.
14 J. Green, Nowa era komunikacji, Warszawa 1999, s. 75.