Model społeczeństwa informacyjnego


Daniel Bell i Alvin Tof?er - teoretycy społeczeństwa informacyjnego

Koncepcji społeczeństwa postprzemysłowego stworzył na początku lat siedemdziesiątych, amerykański socjolog Daniel Bell. Mianem społeczeństwa postindustrialnego określił społeczeństwo, w którym sektor usług przerósł sektor przemysłowy i rolniczy, stając się głównym miejscem zatrudnienia.30 Ten typ społeczeństwa jest konsekwencją przemian W dziedzinie gospodarki, struktury zawodowej, stratyfikacji społecznej. D. Bell wskazuje na różne typy społeczeństw zależne od dominującego typu zatrudnienia. W społeczeństwach preindustrialnych jest to praca rolnicza, w społeczeństwach przemysłowych - praca fabryczna, natomiast w społeczeństwach postprzemysłowych - usługi. Najistotniejszym czynnikiem zmiany jest produktywność osiągana przez racjonalizację.

Społeczeństwo przemysłowe jest stymulowane rozwojem techniki w fabrykach, co prowadzi do wzrostu produktywności. Rozwija się mechanizacja i automatyzacja, a ich wynikiem jest potrzeba coraz mniejszej liczby robotników , gdyż zwiększa się wydajność pracy robotniczej.

W związku z tym większa część osób może pracować w szkołach, służbie zdrowia, kulturze, nauce. W nowoczesnym społeczeństwie dominuje praca związana z sektorem informacyjnym.

Wiedza teoretyczna oraz działalność informacyjna stają się decydującą siłą, zastępując w tym względzie kapitał. D. Bell wyróżnia pięć wymiarów społeczeństwa postindustrialnego31 :

  • sektor gospodarki- zmiana od gospodarki produkującej dobra do gospodarki usług;
  • rozkład zawodów - znaczenie klasy fachowców i techników;
  • reguła osiowa - centralna rola wiedzy teoretycznej jako źródła innowacji i formułowania polityki społeczeństwa;
  • orientacja na przyszłość - kontrola i ocena techniki;
  • podejmowanie decyzji- powstanie nowej "technologii intelektualnej".
  • D. Bell używał również nazwy społeczeństwo informacyjne dla podkreślenia znaczącego wzrostu produkcji i przepływu wszelkiego rodzaju informacji, jaki ma miejsce w społeczeństwie postprzemysłowym. Bell wyjaśnia również, że w społeczeństwie preindustrialnym życie jest "grą przeciw przyrodzie", w której najważniejsza jest siła mięśni. W erze przemysłowej dominuje maszyna, "gra prowadzona jest przeciw przetworzonej przyrodzie", a siłą jest energia elektryczna. W społeczeństwie postprzemysłowym "gra toczy się pomiędzy osobami", siłą jest tu informacja.

    W związku z istnieniem trzech faz rozwoju ekonomicznego Bell wyróżnia także trzy rodzaje pracy: wydobywczą, fabryczną i informacyjną. W nowym społeczeństwie pracę tę wykonują nie tylko urzędnicy (białe kołnierzyki), ale również specj aliści -profesjonaliści wyposażeni w wiedzę teoretyczną.

    Bell widzi przyszłość raczej optymistycznie i idealistycznie, uważa, że skoro "gra się z ludźmi", to nie mechaniczny zysk, ale indywidualne ich pozyskanie staje się kryterium sukcesu. W nowym społeczeństwie dokonuje się przejście od ,,ekonomizmu" do ,,socjologizimu", na tle rozwijania nowej Wspólnotowej społeczności.

    Kluczowe dla koncepcji Bella jest twierdzenie, że to nie tyle sama informacja, ale wiedza teoretyczna jest istotna, przy czym jest to wiedza ekspertów, a nie polityków którzy nimi kierują.

    Otwarte pozostaje pytanie: kto ma wpływ na kierunki rozwoju wiedzy i informacji oraz w czyim interesie się on dokonuje?

    Kontynuatorem pomysłów Daniela Bella był Alvin Toffler, rozwijający w swych pracach: "Szok przyszłości"32 i "Trzecia fala"33 koncepcję ,,społeczeństwa technologicznego".

    Toffler wskazywał na trzy okresy (określone jako fale) W rozwoju gospodarczym współczesnych społeczeństw. Pierwsza fala to "rewolucja rolnicza", związana z podjęciem przez człowieka uprawy roli, drugą była rewolucja przemysłowa z jej uniformizacją i standaryzacją. Trzecia fala to nowe środki łączności, nowe formy produkcji, zastępujące produkcję taśmową i nowy, bardziej otwarty typ rodziny.

    Trzecia fala tworzy nową cywilizację, w której nie ma miejsca na standaryzację, centralizację, koncentrację energii, pieniędzy i władzy.

    Czynnikiem wytwórczym w społeczeństwach trzeciej fali nie jest już ziemia, siła robocza, surowce i kapitał, ale wiedza, będąca "uniwersalnym substytutem". Dlatego też Toffler twierdzi, że trzecia fala ma charakter rewolucyjny, gdyż jej podstawa - wiedza, w przeciwieństwie do innych zasobów ma niewyczerpywalny charakter, a odpowiedni zasób danych i informacji pozwala zredukować nakład innych czynników, niezbędnych do wytworzenia bogactwa.

    Dla rozwoju cywilizacji trzeciej fali ogromne znaczenie ma nie tyle gromadzenie faktów, ile przekształcanie produkcji i dystrybucji wiedzy. Zdaniem Tofflera: Tworzymy nowe sieci upowszechniania wiedzy. W zaskakujący sposób łączymy ze sobą pojęcia. Budujemy zdumiewające hierarchie oddziaływania. Krzewimy nowe teorie, hipotezy i wyobrażenia, dla których przesłankami są nowe założenia, języki, kody i systemy logiczne. Jeszcze ważniejsze jest to, że na mnóstwo sposobów kojarzymy dane, łącząc je z wielorakimi kontekstami i w ten sposób tworzymy z nich informację, jej fragmenty zaś wbudowujemy w coraz rozleglejsze modele i uporządkowane konstrukcje.34

    Tof?er mówi także o konflikcie cywilizacji, nie jest to jednak tak jak u Samuela Huntingtona konflikt "Zachodu z resztą świata", gdyż: Najgłębsze znaczenie ekonomiczne i strategiczne ma zbliżający się podział świata na trzy wyraźnie odmienne i potencjalnie wrogie wobec siebie cywilizacje, których granic nie można określić, odwołując się do tradycyjnych definicji.35

    Konflikt pojawił się, gdy wyłoniły się potęgi drugiej fali, chcące podporządkować sobie rolnicze cywilizacje pierwszej fali. Następny konflikt pojawia się wraz z narodzinami cywilizacji trzeciej fali, która dysponuje informacją, nowoczesną technologią, dzięki czemu może uzależnić od siebie pozostałe cywilizacje.

    Prace Alvina Tofflera zyskały duży rozgłos i popularność, mają one jednak raczej publicystyczny niż naukowy charakter. Toffler zafascynowany rozwojem technologicznym, tworzy bardzo optymistyczny, wręcz naiwny obraz przyszłości.

    Optymizm wypływający zarówno z pracy Alvina Tofflera jak i koncepcji Yoneji Masudy wiąże się z twierdzeniem, że rozwój i powszechne zastosowanie technologii informacyjnych oraz wzrost sektora usług informacyjnych, będą sprzyjać rozwojowi demokracji, a tym samym zwiększaniu udziału jednostek W podejmowaniu decyzji politycznych, edukacji, powszechności dostępu do wiedzy i informacji.

    Z czasem jednak zaczęto dostrzegać także zagrożenia i negatywne skutki rewolucji komunikacyjnej - o czym będzie mowa w rozdziale piątym.







    30 D. Bell, The Coming of the Post-Industrial Society. A Venture in Social Forecasting, New York, 1976 Goban-Klas T., Społeczeństwo informacyjne i jego teoretycy, w: W drodze do Społeczeństwa informacyjnego, red. J. Lubacz, Warszawa 1999. 31 D. Bell, The Coming of the Post-Industrial Society. A Venture in Social Forecasting, New York, 1976, s. 14. 32 T. Toffler, Szok przyszłości, Poznań 1998. 33 T. Toffler, Trzecia fala, Warszawa 1997. 34 Alvin i Heidi Toffler, Budowa nowej cwvilizacji. Polityka trzeciej fali, Poznań 1996, s. 34.