Rozwój narzędzi komunikacji i ich wpływ na strukturę społeczną


Wpływ narzędzi komunikacji na strukturę społeczną

Jedną z bardziej znaczących teorii rozwoju cywilizacji w powiązaniu z rozwojem środków komunikowania jest teoria Marshalla McLuhana. Mówił on o deterministycznym wpływie środowiska, W którym żyje człowiek, na jego egzystencję.

McLuhan badał wpływ środków komunikowania na przeobrażenia cywilizacji, w tym na strukturę i więzi społeczne. W swej teorii zawarł twierdzenie, że nie tylko treść ale i natura medium komunikacyjnego kształtuje strukturę społeczną, ponieważ środek komunikowania sam jest komunikatem.

McLuhan twierdził, że więzi społeczne były zawsze kształtowane bardziej przez naturę mediów, służących komunikowaniu się pomiędzy ludźmi, niż przez treść tego komunikowania. Nowe środki przekazywania informacji tworzą zupełnie nowy typ kontaktów społecznych, gdyż różnice W sposobach komunikowania się wpływają na możliwości i działanie człowieka, tworzenie przez niego więzi i struktury społecznej.

Analiza środków komunikowania ujawnia struktury społeczne, w których one funkcjonują które równocześnie współtworzą.

Każdy przekaźnik wyznacza i kształtuje skalę stosunków społecznych człowieka. "Przekazem" każdego przekaźnika czy techniki jest to, iż zmieniają one skalę, tempo czy wzorzec ludzkiego życia 15.McLuhan uważał, że przekaźniki, które są narzędziami technicznymi wpływają determinująco na wszystkie sfery życia, ale przede wszystkim na sferę kultury, świadomości indywidualnej i zbiorowej. Środki przekazu wpływają na kulturę niezależnie od treści jakie niosą.

Każdy rodzaj komunikowania jest transmisją określonej treści na pewną odległość. Każda postać transportu nie tylko przenosi czy przekazuje daną rzecz z miejsca, ale także przeobraża jej nadawcę, odbiorcę, a wreszcie i to, co jest przenoszone. Zastosowanie jakiegokolwiek przekaźnika, czyli przedłużenie człowieka, zmienia układ współzależności międzyludzkich, tak samo jak zmienia współzależność naszych zmysłów16.

Oddziaływanie środków przekazu jest więc wielostronne, kształtują one zarówno społeczne stosunki i instytucje, jak również indywidualne doświadczenie człowieka.

Oddziaływanie środków komunikowania nie zawsze jest jednoznaczne i nie zawsze wywiera ę taki sam skutek. Związane jest to z szybkością przekazywania, docierania i odbierania informacji za pomocą określonych mediów, co w efekcie wywołuje zarówno procesy intensy?kacji jak i zakłóceń. Przekaźniki wpływają na istniejące formy społeczne drogą głównie przyśpieszenia i zakłócenia układu. [...] Przyspieszenie udoskonala wszelkie środki wymiany i stosunków społecznych między ludźmi, ale również zaostrza problemy kryjące się w formie i strukturze organizacji społeczeństwa17. W analizowaniu zjawisk społecznych pomocne jest więc badanie środków komunikowania, ponieważ działają one jak soczewka, skupiając w sobie problemy społeczne.

McLuhan badał na przykładach historycznych, funkcjonalną i strukturalną zależność pomiędzy szybkością środków transportu i komunikacji a zmiennością struktury społecznej. I tak w Starożytnym Egipcie posługiwano się pismem obrazkowym, przekaźnikiem którego był kamień, co czyniło proces komunikowania bardzo powolnym i sprzyjało utrwalaniu się kastowej, niemobilnej struktury społecznej. W tym okresie podróż dookoła Ziemi wymagałaby kilkuset lat, a środki transportu, jakich można by użyć to czółna z małymi żaglami, bądź wiosłami 18. Rozwój miast oraz infrastruktury dróg i szlaków komunikacyjnych zbiegł się z wynalezieniem druku. W epoce Gutenberga podróż dookoła Ziemi zajęłaby kilka lat. Można by ją odbyć na żaglowcu, posługując się kompasami, a także użyć zaprzęgów konnych i karet pasażerskich 19 Obecnie okrążenie Ziemi statkiem kosmicznym wymaga około jednej godziny, a dzięki światłowodom informacje można przekazywać w błyskawicznym tempie. Tak więc nowe wynalazki zmieniają strukturę społeczną, czyniąc ja bardziej mobilną.

Prędkość elektrycznych i elektronicznych przekaźników rodzi nową jakość W obrębie wiedzy i instytucji społecznych. Do czasu wprowadzenia elektryczności każde przyśpieszenie powodowało podział zarówno funkcji klas społecznych, jak i wiedzy. Przy prędkości elektronicznej jednakże cały ten proces odwraca się, a w informacji odbywa się z prędkością sygnałów przekazywanych przez obwodowy miejsce eksplozji mechanicznej i ekspansji następuje implozja. [...] gdy obieg układ nerwowy, wszystkie wcześniejsze formy przyśpieszenia, jak np. droga czy kolej, staja się przestarzałe. Powstaje pełne pole świadomości obejmujące wszystkie zmysły, a stare wzory przystosowania psychicznego i społecznego przestają mieć zastosowanie20.

Precyzja w działaniu, natychmiastowe przesyłanie informacji i globalny charakter działania, nadały nową jakość życiu społecznemu. Obecnie, jak twierdzi McLuhan, wszystkie sfery życia społecznego nabierają charakteru masowej komunikacji W znaczeniu nie tylko docierania odpowiednich przekaźników do szerokich rzesz odbiorców, ale również równoczesnego nadawania i odbioru bardzo różnych W treści i formie komunikatów. Elektryczne przekaźniki ukształtowały nowy sposób działania człowieka, a sieci komputerowe sprawiły, że działanie to nabrało globalnego charakteru. Stąd też koncepcja "globalnej wioski", stworzona przez McLuhana.

Czy określenie "globalna wioska" jest rzeczywiście trafnym określeniem współczesności? Andrzej Siciński twierdzi, że procesy które obecnie możemy obserwować prowadzą raczej do powstania ,,globalnego miasta"21. Charakteryzuje się ono tym, że mamy możliwość utrzymywania bardzo wielu kontaktów z najróżniejszymi ludźmi, w najróżniejszych miejscach. Rozwój telekomunikacji sprawia, że nowe środki komunikowania, w tym przede wszystkim Internet, dają nam możliwość utrzymywania kontaktu z ludźmi żyjącymi poza naszym miastem, poza naszym krajem, we wszystkich częściach świata. Nie są to jednak kontakty osobiste "twarzą w twarz", związane z fizyczną bliskością drugiej osoby (jak to ma miejsce w wiosce), lecz kontakty poprzez urządzenia techniczne, są to więc w pewien sposób kontakty urzeczowione. Według Sicińskiego trudno dziś przewidzieć społeczne konsekwencje rozwoju w skali masowej tego typu kontaktów, a w konsekwencji niedorozwoju kontaktów twarzą w twarz.







15 M. McLuhan, Przekaźniki, czyli przedłużenie człowieka, w: Wybór pism, Warszawa, 1975, 8.45, cyt. za M. Hetmańskí, Internet jako środek tworzenia i komunikowania wiedzy w: Internet - fenomenspołeczeństwa informacyjnego, red. T. Zasępa, Częstochowa, 2001
16 Ibidem, s.99.
17 Ibidem, s. 99.
18 J. McHale, Rozmiary zmian, w: Technika a społeczeństwo, red. A. Siciński, Warszawa 1974.
19 Ibidem
20 M. McLuhan, op. cit, s. 108.
21 A. Siciński, Społeczeństwo informacyjne: próba nazwania naszych czasów, w: W drodze do Społeczeństwa Informacyjnego, red. J. Lubacz, Warszawa 1999.